CNC tezgah kullanicisinin öncelikli olarak kullanacagi tezgahin genel yapisini bilmesi gereklidir. Genel
olarak herhangi bir CNC tezgahi iki farkli bakis açisi ile degerlendirmek gereklidir. Temel kavramlar #2
olarak adlandirilan bu kisimda, makinanin programci bakis açisi ile nasil degerlendirilecegini ögrenecegiz.
Temel Kavramlar#7 bölümünde ise; CNC tezgahin operatör bakis açisi ile degerlendirilmesi ele alinacaktir.
Temel Isleme Pratigi
CNC tezgah ile çalismaya baslanmadan evvel öncelikli olarak CNC tezgahin temel isleme pratiginin
kavranmasi gereklidir. Herhangi bir CNC tezgahtaki isleme pratiginin öncelikli olarak bilinmesi, bu tezgah
ile ne tür islemlerin yaptirilabileceginin önceden tahmin edilmesini saglar. Örnegin CNC Isleme merkezi ile
çalisacak olan bir elemanin; frezeleme, bara ile delik isleme, matkap ile delik delme v.b. gibi islemleri
öncelikli olarak bilmek zorundadir. Genel olarak CNC tezgah programlama denilen olay bu islemlerin CNC
tezgahta nasil yaptirilabileceginin ögrenilmesinden baska bir sey degildir. Eger islenemek amaciyla CNC
tezgahta programlanacak olan parça üzerinde, yapilabilecek isleme operasyonlarini önceden zihnimizde
canlandirabiliyorsak; programlama denilen olay sadece bu hareketlerin CNC tezgaha kaydedilmesinden
baska bir sey olmayacaktir.
Örnegin CNC tornalarda tezgah programlama egitimi alan bir personelin, öncelikli olarak kaba, finis
tornalama, kaba ve finis delik isleme, kanal açma, dis açma, pah kirma gibi kavramlari önceden bilmesi
gerekmektedir. Bahsedilen bu islemleri, belirli bir isleme sirasi takip ederek gerçeklestirme kabiliyetine
sahip olan bir CNC tornada, bütün bu operasyonlarin sira ile bir programda yaptirilabilmesi gereklidir.
Dolayisiyla; CNC tezgah programcisinin öncelikli olarak parça üzerinde yapilacak islemlere ait bir islem
sirasini hafizasinda canlandirmasi gereklidir. Makina ilgili olan temel isleme pratigini anlamaksizin
CNC tezgah programlamasini ögrenmeye çalismak, uçus dinamigi ve uçus temellerini anlamadan bir
uçagin uçurulmaya çalisilmasina benzer.
Programci açisindan baktigimizda, yeni bir CNC tezgahi ögrenmeye baslamadan evvel dört temel alan
üzerinde yogunlasarak bilgi sahibi olunmasi gerekmektedir. Ilk olarak makinanin ana bilesenleri
taninmalidir. Ikinci olarak makinada bulunan eksenlere ait hareket yönlerini çok iyi bir sekilde tasavvur
edilebilmelidir. Üçüncü olarak makina üzerine monte edilmis olan aksesuarlar hakkinda bilgi sahibi
olunmalidir. Son olarak da makina ile sunulan programlanabilir fonksiyonlarin neler oldugu ve bunlarin
nasil programlandigi ögrenilmelidir.
Makina Aksamlari-bilesenler
CNC tezgah ile çalismaya baslamadan evvel; her ne kadar bir CNC tezgah tasarimcisi kadar olmasa da,
CNC tezgahin nasil bir yapiya sahip oldugunun bilinmesi gerekir. Bu sayede makina ile ne çesit islemlerin
yapilabileceginin belirlenmesi saglanir. Yaris arabasi kullanan bir Formula 1 pilotunun süspansiyon, frenler,
içten yanmali motorlarin çalisma ilkesi gibi kavramlari bilmesinin gerekli oldugu gibi; CNC tezgah
kullanmaya yeltenen bir kisinin de, öncelikli olarak makinanin ana bilesenlerini bilmeye gereksinimi vardir.
Egik yatakli bir CNC torna tezgahini göz önüne aldigimizda; programcinin yatak, kizak sistemi, fener mili,
taret –otomatik takim degistirici – (rovelver) konstrüksiyonu, punta ve ayna ve aksaminin temel yapisini
bilmesi gereklidir. Makinanin yapisi ile ilgili bilgiler tezgah kullanim kilavuzunun ve montaj resimlerinin
incelenmesi ile elde edilebilir. Kullanim kilavuzlarinin ve montaj resimlerinin incelenmesi sirasinda,
programcinin asagida belirtilen noktalar üzerinde yogunlasmasi ve bunlar ile ilgili olarak bilgi toplamasi
gereklidir.
1. Tezgahin azami devri nedir?
2. Tezgah sonsuz devir kontrollu mü? Belirli devri araliklari ile devir kumandasi yapilmakta ise; tezgah
kaç tane devir kademesinden olusmaktadir ve bu devir araliklarinin geçis devirleri nelerdir?
3. Is mili ve eksen sürücü motorlarinin güçleri nelerdir?
4. Her bir eksene ait azami hareket mesafesi nedir?
5. Makinaya kaç adet takim monte edilebilmektedir?
6. Monte edilen takimlarin tipleri nelerdir ve baglanti sistemi nasildir?
7. Takimlarin degistirilmesi nasil yapilmaktadir?
8. Makinanin kizak yapisi ne tiptedir(kutu kizak, kirlangiç ve/veya lineer kizak)?
9. Makinanin bosta hareket hizi nedir?
10. Makinanin azami kesme hizi nedir?
Makina kapasitesi ve makina yapisi hakkinda ne kadar fazla bilgi sahibi olunursa; makina ile olan
yabancilik o kadar azalir, ve programlama sirasinda kendimizi daha rahat hissederiz.
Hareket Dogrultulari (Eksenler)
CNC tezgah programcisi, tezgah üzerindeki eksen sayisini ve bunlarin hareket yönlerini bilmek zorundadir.
Eksen isimleri ve dogrultulari tezgah tiplerine göre degisir. CNC Isleme merkezlerindeki eksen hareket
yönleri ile CNC Torna, CNC Tel Erezyon , CNC Dalma erezyon v.b. tezgahlardaki eksen hareket yönleri
birbirinden farklidir. CNC tezgahlarda her bir eksen bir harf ile belirtilirler. CNC tezgahlarda kullanilan
yaygin eksen isimleri lineer eksenler için X,Y,Z,U,V,W ve döner eksen için A,B,C seklinde belirtilir. Sekil-
1’de CNC Dik Isleme merkezine ait eksen hareket yönleri gösterilmektedir. CNC Takim tezgahlari
literatüründe, her bir tezgah tipi için; eksen hareketleri, bu eksenlere ait yönler, bu eksenlerin hangi harfler
ile belirtilecegi standart olsa da; bunlarin CNC tezgah kullanim kilavuzu incelenmek suretiyle tekrar teyid
edilmesi gereklidir. Temel kavramlar #1 kisminda bahsedildigi gibi eger programci, herhangi bir eksene,
veya ayni anda iki eksene, veya ayni anda üç eksene hareket verdirmek istediginde; bu eksene uygun
düsen harfin yanina, verilecek hareket miktarinin sayisal degerini yazmak zorundadir. Örnegin X ekseninin,
kullanilan programlama moduna bagli olarak (G90-mutlak-), program referans noktasindan 35.535 mm
uzakta olan bir konuma tasinmasi gerektiginde programda (G90) X35.535 seklinde bir kod vermesi gerekir.
Benzer sekilde X ekseninin, bulundugu noktadan (mevcut konumdan) 35.535 mm (X ekseni dogrultusunda)
uzakta olan noktaya hareket ettirilmesi için, (G91) X 35.535 seklinde hareketin kodlanmasi gereklidir.
Sekil 1- CNC Dik Isleme Merkezinde eksenler ve eksen hareket yönleri
Sekil 2- Kartezyen koordinat sistemi ve eksen isimleri, döner eksenler ve eksen isimleri
CNC Tezgahlarda lineer –dogrusal- hareket yapan eksenler X,Y, Z, U, V, W gibi eksen isimleri ile
adlandirilirlar. Ayni sekilde döner tabla v.b. gibi ünitelerden ibaret olan döner eksenler de; A,B ve C
seklinde kendilerine özgü isimler ile anilirlar. Burada yeri gelmisken kartezyen koordinat sisteminden ve
kartezyen koordinat sisteminde döner eksenlerin nasil belirtileceginden kisaca bahsedelim. Kartezyen
koordinat sistemi, uzayda aralarinda 90° (derece) açi bulunan üç düzlemin olusturdugu koordinat eksenleri
üzerinde tanimlanan sistemdir. Bu düzlemlerin kesisim noktasi orijin noktasi olarak adlandirilir. Kesisim
noktalarinda, her bir eksen dogrultusunda çizilen temel çizgiler ile olusturulan koordinat sistemi kartezyen
koordinat sistemi adini alir. Bu eksenler üzerinde bir döner eksen bulunmasi halinde ise; bunlar sirasiyla X
ekseni üzerindeki bir döner eksen A, Y ekseni üzerindeki bir döner eksen B ve Z ekseni üzerindeki döner
eksen ise C seklinde tanimlanir. Sekil-2’de kartezyen koordinat sistemi ve bunlara ait olan döner eksenler
gösterilmektedir. Simdi bir basit test olarak burada gösterilen döner eksenlerin Sekil-1’de gösterilen döner
eksenler ile uyumlu olup olmadigini kontrol ediniz. Görülmektedir ki yukarida bahsedilen kurala uyarak
eksen isimleri adlandirilmaktadir.
Sekil-2’de tanimlanan döner eksenlerde programlama sirasinda, koordinat degerleri derece cinsinden
belirtilir. Örnek olarak mutlak programlama modu kullanilmak suretiyle verilen (G90) B45.0 kodu, X
ekseni üzerinde tanimlanan döner eksenin, eksen referans noktasina (is parçasi sifir noktasi) göre 45
derece dönmesi için verilen koddur.
Eksenlere Ait Referans Noktalari
CNC tezgahlarin çogu; kullandigi eksenler üzerinde baslangiç veya referans pozisyonu olarak önceden
tanimlanmis bir konumu referans noktasi olarak kullanirlar. Kontrol sistemi imalatcilari bu konumu sifira
gönderme pozisyonu, bazilari home(ev) pozisyonu, bazilari ise grid zero (izgara sifiri) olarak
adlandirmaktadirlar. Her ne sekilde adlandirilirsa adlandirilsin, çogu kontrol sistemi imalatcilari
sistemlerinde hareketleri verdirebilmek için, bu hassas referans noktasini kontrol esnasinda kullanirlar. Her
eksenin kendine özgü tanimlanan referans noktalari, tezgah açildiginda tezgahin bu konumlara
gönderilmesi suretiyle, tezgahin mekanik pozisyonu ile kontrol sisteminin pozisyonunun senkronize
edilmesinde kullanilir. (Senkronize kelimesi kontrol sistemindeki pozisyon degeri ile CNC tezgahtaki
pozisyon degerinin çakistirilmasi anlaminda kullanilmistir.) Bu sayede sistem pozisyonu ile tezgah mekanik
pozisyonu bire-bir uyumlu olur.
Her bir eksen için tanimlanan bu spesifik referans noktalari, makinadan makinaya degismektedir. Çogu
takim tezgahi imalatcisi firma, eksenlerin + konumlarinin uç noktalarini referans noktasi olarak tanimlarlar.
Bununla birlikte kullanilacak olan CNC tezgah için, referans noktalarinin nerelerde tanimlandigini tesbit
etmek amaciyla, tezgah kullanim kilavuzuna basvurulmalidir.
Makina Aksesuarlari
CNC tezgah programcisinin, önceden bilgi sahibi olmasi gerekli alanlardan üçüncüsü de; tezgaha monte
edilen aksesuarlar hakkinda bilgi sahibi olmasidir. Bu aksesuarlarin bazilari, takim tezgahi imalatcisi
tarafindan yapilmis olabilir. Takim tezgahi imalatcisi tarafindan yapilmis olan aksesuarlarin, tezgah
kullanim kilavuzundan dikkatli bir sekilde incelenmesi gereklidir. Takim tezgahi imalatcisi tarafindan
yapilmamis; buna mukabil tezgaha monte edilmis olan aksesuarlarin ise, bunlara ait özel kullanim
kilavuzlarindan, ayriyeten dikkatli bir sekilde incelenmesi gereklidir. Bazi aksesuarlar ise makina harici
aksesuarlar olabilir, bu durumda ise bunlara ait olan kataloglarin ve kullanim talimatlarinin okunup gözden
geçirilmesi gerekir.
Isleme merkezlerinde olmasi muhtemel olan CNC tezgah aksesuarlarina örnek olarak; prob sistemleri,
takim boyu ölçme cihazlari, ölçme sistemleri, otomatik palet degistiriciler, adaptif kontrol sistemleri, fener
mili sogutma üniteleri, devir artiricilar v.b. gösterilebilir.
Programlanabilir Fonksiyonlar
CNC programcisi; ayni zamanda CNC tezgah ile birlikte gelen fonksiyonlarin, hangilerinin
programlanabilir olduklarini ve bunlar ile ilgili olan komutlari ögrenmek zorundadir. Düsük maliyetli bir
CNC tezgahta çogu makina fonksiyonlari, manual olarak yaptirilmaktadir. Bazi CNC Freze tezgahlarinda
ise, programlanabilir fonksiyon olarak sadece eksen hareketleri göze çarpabilir. Bu CNC freze
tezgahlarinda, is mili devrinin ve dönme yönünün belirtilmesi, sogutma suyunun açilmasi ve takim
degistirme islemlerinin, operatör tarafindan manual olarak yerine getirilmesi gerekmektedir.
Üstün kontrol yapisina sahip kalbur üstü CNC tezgahlarda ise; asagi yukari hersey programlanabilir sekilde
gelmekte, ve operatöre sadece is parçalarini baglayip sökme gibi basit bir görev birakilmaktadir. Program
yazilip isleme operasyonuna geçildiginde, operatör diger isleri yapmak için serbest kalmaktadir.
Kullanilacak olan CNC tezgahta hangi fonksiyonlarin programlanabilir, hangilerinin ise manual olarak
kullanildigini ögrenmek için, CNC tezgah kullanim kilavuzuna basvurulmasi gerekmektedir. CNC
tezgahlarda ne çesit programlanabilir fonksiyonlar oldugu konusunda bir fikir verebilmek amaciyla asagida
bunlara ait kisa bir liste çikarilmistir.
Is mili Kontrolu.
CNC tezgahlarda “S” is mili devrini belirtmede kullanilir. Is mili devrini belirtmek için
“S” adresinden sonra sayisal bir degerin yazilmasi gerekmektedir. Örnegin S1500 seklinde bir kod tezgahta
programlandiginda, is milinin 1500 dev/dak da döndürülmek istendigi anlasilmaktadir. Is milinin hangi
tarafa dönecegi M03 veya M04 kodlari ile belirtilir. M03 kodu verildiginde is mili saat ibresinin dönüsü
yönünde, M04 kodu verildiginde ise, saat ibresi dönüs yönünün tersi yönde döndürülecegi belirtilir. Is
milinin dönmesini durdurmak için M05 kodu kullanilir.
Otomatik Takim Degistirici (Isleme Merkezleri).Isleme merkezlerinde makinaya monte edilen takim
degistirici (magazin) ile, hangi takimin is miline takilacagi, T harfini takiben takim numarasinin verilmesi
suretiyle belirtilir. Çogu CNC isleme merkezlerinde, takim degistirme islemi M06 kodu ile yerine getirilir.
Genel olarak isleme merkezlerinde iki tip magazin göze çarpar. Bunlardan birincisi semsiye tipi (carouselumbrella
type) olarak adlandirilan magazin digeri ise; Kol tipi –yandan - (arm type) magazin seklindedir.
Kol tipi magazin yapisinda olan bir isleme merkezinde, sadece T kodu ve takim numarasinin verilmesi
suretiyle, takim magazinden bekleme konumuna alinir. Bunu takiben, ayri bir program satirinda M06 kodu
verilmek suretiyle, takim bekleme konumundan is miline alinir. Bu operasyon semsiye tipi magazinlerde T
kodunun yaninda M06 seklinde belirtilmesi suretiyle yerine getirilmektedir. Buna mukabil semsiye tipi
magazinlerde, takim degistirme operasyonunun yerine getirilmesi için is milinin karsisinda olan cepin
kesinlikle bos olmasi gerekmektedir. Ayni kural kol tipi magazinlerde yoktur. Bu sebeple kol tipi
magazinlerde, takim degistirme operasyonu semsiye tipindeki magazinlere oranla biraz daha hizlidir. Ve
genel olarak kol tipi magazinler semsiye tiplere oranla, daha fazla takim tasima kapasitesine sahiptir.
Sogutma Suyunun Kontrolu.CNC tezgahlarin tamaminda M08 kodu sogutma suyunu açmak amaciyla
kullanilmaktadir. Eger isleme merkezine kilavuz yagi ünitesi monte edilmis ise, kilavuz yagi ünitesinin
kodu ise genelde M07 seklinde verilir. Her iki ünitenin de kapatma kodu M09 kodudur.
Otomatik Palet Degistirici.Her ne kadar genel bir kural olmasa da M60 kodu palet degistirme kodu olarak
kullanilir. M61, A paletinin hazirlik bölgesinden çalisma bölgesine alinmasi, M62 kodu, B paletinin hazirlik
bölgesinden çalisma bölgesine alinmasi amaciyla kullanilmaktadir.
Diger Programlanabilir Fonksiyonlar
Belirtildigi gibi, programlanabilir fonksiyonlar makinadan makinaya degismektedir. Gerçek programlama
komutlari da; ayni sekilde makina imalatcisindan imalatcisina degisecektir. Kullanilacak olan CNC takim
tezgahi ile, ne tip programlanabilir fonksiyonlarin temin edildiginin ve bunlari kontrol eden M kodlarinin
neler oldugunun, kullanim kilavuzlarinin incelenmesi suretiyle kontrol edilmesi gereklidir. Yaygin olarak,
M kodlari takim tezgahi imalatcisi tarafindan, kullanici vasitasiyla programlanabilen ON/OFF (aç/kapa)
fonksiyon anahtarlari olarak kullanilir. CNC programinin hazirlanmasi sirasinda, bu programlanabilir
fonksiyonlara gereksinim duyulmaktadir, bu sebeple bunlarin önceden bilinmesi gerekmektedir.
Sonuç : Bu bölümde CNC tezgahlara ve genel olarak CNC isleme merkezlerine operatör bakis açisi ile nasil
bakilacagi degerlendirildi. Bahsedildigi gibi, CNC tezgahi programlamaya baslamadan evvel, tezgahin
genel yapisinin detayli olarak incelenmesi, verimli olarak parça isleme programi yazabilmenin anahtaridir.
Araba kullanmayi bilmeyen bir elemani, Formula 1 yarislarina katilmaya zorlamanin pek akil kari bir sey
olmayacagi gibi, tornaciligi bilmeyen bir elemana CNC torna kullanmayi ögretmek, frezecilikten anlamayan
bir elemana da, CNC Freze veya CNC Isleme Merkezi kullanmayi ögretmek pek akil kari degildir.
Gelecek bölümde CNC tezgahlarda kullanilan hareket tipleri ve interpolasyonlardan bahsedecegiz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder