Bölüm-8

Makina Operasyon Modlari

Operatör panelinde bulunan mod anahtari konusunda bir önceki yazimizda, bir seyler söylemistik. Bu
anahtarin CNC tezgahin kalbi oldugunu ve operatörün herhangi bir fonksiyona baslamadan evvel bu
anahtarin konumunu kontrol ederek dogru konumda olup olmadigi tesbit etmesi gerektigini belirtmistik.Operatör açisindan yapilan en yaygin hatalardan biri, bu mod anahtari yanlis konumda iken, bu konumla
alakali olmayan, fonksiyonlarin icra edilmeye çalisilmasidir.
Ayni sekilde bir önceki yazimizda, mod anahtarinin çok sayida konuma sahip oldugunu belirtmistik. Buna
ragmen bu bölümde, CNC tezgahta temelde üç operasyon modu oldugunu ögreneceksiniz.
Burada üç modu tanitacagiz, ve bunlarin ne zaman kullanilacagi konusunda örnekler verecegiz. Ayni
zamanda mod anahtarinin her bir konumunu, üç temel çalisma modunda siniflamak suretiyle, mod anahtari
hakkinda daha detayli bilgi verecegiz.

Manual Mod

Manual modda, CNC tezgah standart veya konvansiyonel bir tezgah gibi davranir. CNC isleme merkezi
manual freze tezgahi gibi davranir. CNC tezgahtaki modlardan manual mod olarak adlandiririlan mod
anahtari konumlari JOG (sabit hizda hareket), HANDWHEEL (tambur), RAPID (hizli hareket), ve ZERO
RETURN (sifira gönderme) seklindedir.
Manual mod ile, CNC tezgah operatörüne butonlara basma, tamburu döndürme, istenen makina
fonksiyonunu yerine getirebilmek için anahtarlari aktif hale getirme gibi operasyonlari yapmasina izin
verilmektedir. Manual modda her bir butonun veya anahtarin aktif hale getirilmesi ile tezgah bu isleme ani
cevap verir. Örnegin, eger mod anahtari uygun konuma alinmis ve dogru butona basilmis ise is mili
döndürülebilir. Eger suyu açma anahtari aktif hale getirilmis ise sogutma suyu açilir. Eger tezgahta uygun
mod konumu seçilmis, uygun olan eksen seçim anahtari ile eksen seçilmis ise uygun yön butonlarina
basilarak tezgah eksenine hareket verdirilebilir.
Akilda tutulmasi gerekir ki; manual modda yapilamayan seylerin tamami ikinci operasyon modu olan
manual data input (manual veri giris modu – MDI) modunda yapilabilir.

Manual Data Input (MDI) –Manual Veri Giris Modu


Bu mod, mod anahtarindaki iki konumu içerr: Edit(yazma) ve MDI. Her iki durumda da, operatör verileri
kontrol panelinde bulunan klavye ve ekran vasitasiyla girer. Bu mod anahtar konumlari arasinda büyük bir
fark oldugu düsünülse de, bunlari iki temel amaç için ayni kategoride ele aldik.
Ilk olarak, her iki anahtar konumu da verilerin kilavye vasitasiyla girilmesini saglar. Mod anahtari Edit
konumunda iken, program yazilabilir veya programda degisiklik yapilabilir. Mode anahtari MDI
konumunda iken CNC komutlari girilip icra edilebilir.
Ikinci olarak, her ikisi de daha otomatik sekilde yapilabilen manual kabiliyetlere sahiptir. Edit modunda,
operatör CNC programlari kontrol bellegine girebilir. Bu islem ayni zamanda tezgaha bagli bir haberlesme
sistemi vasitasiyla da (bilgisayar, teyp okuyucu v.s.) yapilabilir. MDI modunda, CNC programlari klavye ve
ekran vasitasiyla manual olarak girilebilir ve ayni anda icra edilebilir. Eger kod ikinci bir defa icra edilmek
istenirse operatörün MDI kodlarini ikinci kez girmesi gerekir. Buna mukabil, ayni komutlar program içinde
verildiginde bunlar tekrar-tekrar MDI modunda girilmek yerine otomatik olarak icra edilebilir.

Manual Data Input –Manul Veri Girisi MDI

CNC programi ile yapilabilen operasyonlarin asagi yukari tamamina yakini MDI modunda yapilabilir. Eger
operatör CNC komutlari hususunda tecrübeli ise, diger manual yollar ile yapilana oranla MDI modu ile
fonksiyonlari daha hizli bir sekilde yerine getirebilir. Örnegin, referans noktasina gönderme islemi mod
anahtarinin ZERO RETURN konumuna alinip manual olarak yapilabilecegi gibi; MDI modunda uygunkomutlarin verilmesi suretiyle de yapilabilir. Iyi bir operatör bu islemi manual moda oranla MDI modunda
daha hizli bir sekilde yerine getirebilir.
MDI modununu kullanilmasinin en önemli sebebi manual modda yapilamayan bir takim islemlerin bu mod
vasitasiyla yerine getirilebilmesidir. Örnegin, bazi isleme merkezleri, is mili için devir degistirme, dönme
yönü belirtme , durdurma gibi fonksiyonlari yerine getirebilecek olan herhangi bir buton veya anahtara
sahip degildir. Bu tip bir makinada, operatörün is milini herhangi bir sebep dolayisi ile döndürmeye
gereksinimi varsa, bunu yerine getirebilmesi için MDI modunu kullanmaya gereksinimi vardir.
MDI anahtar konumu ayni sekilde bir is parçasinda isleme operasyonlari yapmak amaciyla da kullanilabilir.
Asagi yukari MDI modu ile tüm komutlar verilebileceginden dolayi (G00, G01, G02 ve G03), operatör
isleme operasyonlarini programi yazarken yapmis oldugu isleme operasyonlarina benzer yapida yerine
getirebilir. Buna ragmen, is parçasini islemek için MDI modunda komut verme esnasinda operatörün
dikkatli olmasi gerekir. Komut MDI modunda girilir girilmez icra edilir. Eger operatör MDI modunda
komut girme esnasinda bir hata yapmis ise, bas agrisi yaratabilir. MDI modunda verilen komutlarin icra
edilmesi esnasinda programin Auto modunda icra edilmesine oranla herhangi bir kontrol sansi yoktur.

Edit(Yazma) Modu

Daha önceden kelime islem programi ile bir personel bilgisayarda çalismis iseniz, CNC kontrol
sistemindeki edit modu ile çalisma esnasinda kendinizi oldukça konforlu hissedersiniz. Bu modda, operatöre
iki temel fayda sunulur. Operatör programlari CNC tezgah bellegine girebilir ve bu programlarda degisiklik
yapabilir. Asagi yukari CNC kontrol sistemlerinin tamami operatörün çok sayida programi tezgah bellegine
kaydetmesine imkan tanirlar. Programlar tipik olarak program numarasi (O adresini takip eden sayisal
deger) ile organize edilir. Operatörün çalisilmak istenilen program numarasini CNC kontrol sistemi
bellegine kaydedilen programlar arasindan aktif program haline getirmek için çagirmasina imkan taninir.
Gerçek CNC kontrollerin tamami, edit modunda kullaniciya üç temel seyi yapma kabiliyeti saglarlar.
Operatör programa yeni bir bilgi yerlestirebilir, programdaki geçerli bilgiyi degistirebilir, programdan bilgi
silebilir. Bazi CNC kontrol sistemleri ayni zamanda operatöre markalama, kopyalama, yapistirma, kesme
gibi global düzenleme islemleri de sunmaktadir.
Bu temel özellikler arasinda, operatöre program içinde mevcut bir degerin arastirilmasi imkani da
taninmaktadir. Bu sayede programda aranmak istenen deger daha kolay bir sekilde bulunabilmektedir.

Program Çalistirma Modu

Üçüncü çalisma modu programin gerçekte icra edildigi (çalistirildigi) moddur. Bu modda mod anahtari
memory (auto) veya tape (DNC) modlarinin ikisinden birinde bulunur. Operatör bu modu programlarin test
edilmesi veya çalistirilmasi amaciyla kullanir.
Memory (Auto) modu programlarin kontrol sistemi belleginden çalistirilmasinda kullanilir. CNC tezgahin
kontrol sistemi bellegi tüm CNC programini alabilecek kapasitede büyük oldugu sürece, programi
çalistirmak amaciyla memory modu kullanilmalidir.
Kontrol sistemi belleginde çok sayida program olmasina ragmen sadece bu programlardan bir tanesi aktiftir.
Bu program CYCLE START (Basla) tusuna basildiginda icra edilecek olan programdir(aktif program).
Çogu CNC kontrol sistemlerinde, aktif programi seçmek amaciyla edit modu kullanilir.
Çogu CNC kontrol sistemleri ile, program CNC tezgah belleginden icra edilirken, kontrol gösterge
ekraninda programin tam sayfaya sigan kismini operatörün görmesine izin verilmektedir. Program icra
edildikce, kursor aktif olan program blogu boyunca ilerleyerek operatöre programin hangi kisminin icra
edilmekte oldugunu gösterir.

Tape –teyp (DNC) modu

Bir zamanlar, programlar sadece bu mod kullanilmak suretiyle çalistirilabilmekteydi. Fakat bilgisayarin
kesfi ile, mod anahtarinda Tape modununda bulunmasi gereksinimi azalmistir. Günümüzün CNC kontrol
sistemlerinin çogunda teyp modu artik kullanilmamaktadir. CNC kontrol sistemleri teyp okuyucu ile akuple
edilmis iseler, bunun tek amaci sadece programlarin kontrol sistemi bellegine yüklenmesidir.
Programlarin teyp modundan çalistirabilmesine imkan taniyan CNC kontrollerde, bunun yararli olabilecegi
iki durum vardir. Her ikisi de programlarin kontrol sistemi bellegine sigmayacak kadar büyük oldugu
durumlarda geçerlidir. Ilk olarak, program teyp okuyucudan direkt olarak çalistirilabilir (eger kontrol
sistemi bu özelligi desteklemekte ise). Buna ragmen, islenecek programin kapasitesi teyp okuyucunun serit
kapasitesini astiginda teyp okuyucunun da devre disi kalacagi unutulmamalidir.
Son derece uzun olan bu programlar için, bazi CNC kontrol sistemleri programlarin personel bilgisayar gibi
dis ortamdaki bir cihaz tarafindan çalistirilmasi desteklemektedir. Bu teknik ile, kontrol sistemi programi
sanki teyp okuyucudan okuyarak çalisiyormus gibi uyutulur, gerçekte program kontrol sisteminin
haberlesme portu vasitasiyla aktarilmaktadir. Bunu yerine getirmek için, program çalistirilacagi zaman
mode anahtari pozisyonu tape (teyp)-DNC moduna alinir. Fakat kontrol sistemine programin dis ortamdan
çalistirildigini belirtebilmek için kontrol sistemi parametrelerinin ayarlanmasi gerekir. Bu teknigin ana
uygulamasi CAM sistemi ile elde edilen üç boyutlu oyma yüzeyi programlaridir. Bu programlar ile,
konturlu yüzeyleri alabilmek için CNC tezgaha çok küçük artim biriminde hareket yaptirilir. Personel
bilgisayar vasitasiyla programlarin bu sekilde çalistirilmasi teknigi “DNC –Direct Numerical Control –
direkt sayisal kontrol” olarak adlandirilmaktadir. Hatirda tutulmasi gerekir ki kalip tasariminda elde edilen
is parçasi programlarinin islenmesi gibi bazi uygulamalar için bu son derece önemli bir özelliktir.
Mode anahtarinin tape konumu çok sayida kisitlamalara sahiptir. Ilk olarak, CNC kontrol sistemi ekraninda
icra edilmekte olan programa ait sadece bir veya iki satira ait olan kod gösterilir. Memory modunda,
operatörün programin ekrana sigan kismini görebilmesine imkan taninmaktadir. Bu özellikle programin test
edilmesi sirasinda operatörün bir sonraki hareket kodunu görmek istedigi durumlarda son derece faydalidir.
Tape modunun ikinci kisitlamasi CNC kontrol sisteminde programda degisiklik yapilmasinin mümkün
olmamasidir. Bu ise programin çalistirilmadan evvel tamami ile dogru bir sekilde yazildigindan emin
olunmasi gerekliligini ortaya koyar. Eger programda degisiklik yapilmasi gerekli ise, bunlarin CNC kontrol
sistemi disinda yapilmasi gerekir. Programlar kontrol sistemi bellegine kaydedildigi zaman, kontrol sistemi
kisminda degisiklikler kolaylikla yapilabilir.